Kerkrecht plaatst arbeidsrecht soms buitenspel

Het Burgerlijk Wetboek geeft kerkgenootschappen een vorm van vrijheid om zichzelf te organiseren. In een zaak die al sinds 2010 aansleept werd echter de vraag gesteld in welke mate die inrichtingsvrijheid mag afwijken van het arbeidsrecht en met name het ontslagrecht. Op 4 oktober was de kogel door de kerk. Eindelijk komt er duidelijkheid in het kerkrecht.

Het ontslag van een predikant

Een predikant van de Nederlands Gereformeerde Kerk in Hattem was al sinds 2005 aan de slag, tot hij een herseninfarct kreeg.  Er moet iets in zijn hoofd zijn geknapt, want bij zijn terugkeer gaf hij aan dat hij op medisch advies niet langer zou samenleven met zijn vrouw. Daarop gaf de kerkenraad meteen mee dat hij drie maanden zou zijn vrijgesteld van zijn taken, waarna een onderzoek werd bevolen. Dit onderzoek toonde aan dat er binnen de kerkgemeente onvoldoende vertrouwen bestond om nog met de predikant verder te gaan. Uiteindelijk besloot men de kerk in het midden te laten: hij werd in 2010 ontslagen en kreeg gedurende 29 maanden een maandelijkse uitkering van zo’n € 3.400,- per maand.

Hiervoor baseerde de NGK in Hattem zich op haar eigen ontslagregeling. Daarin stond geschreven: “De status van de predikant wordt bepaald door het uitgangspunt dat de predikant als Dienaar des Woords geen andere lastgever heeft dan zijn Hemelse opdrachtgever.” Hieruit volgt dat de predikant een zelfstandige positie heeft omdat hij in niemands loondienst staat. Wel rust er een onderhoudsplicht op de gemeente en moet de kerkenraad een financiële regeling treffen, wat men hier dus heeft gedaan.

De predikant kon hier echter niet mee leven en trok, met het arbeidsrecht onder de arm, naar de rechter. Al snel kwamen de verhoudingen tussen het arbeidsrecht en de regels van de kerkgenootschap ter discussie te staan.

Het arbeidsrecht onverkort volgen?

Het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden oordeelde dat er gewoon sprake was van een arbeidsovereenkomst tussen de kerk en de predikant. Volgens het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden moest het ontslag dan ook worden getoetst aan het wettelijk arbeidsrecht. Eventuele onwettelijke regels die volgden uit de regeling van de Nederlands Gereformeerde Kerk in Hattem dienden daarop buiten beschouwing worden gelaten. Daar was de NGK echter niet mee akkoord, waarna men in Cassatie ging.

Kerkrecht primeert op arbeidsrecht

De Hoge Raad haalde aan dat kerkgenootschappen een bepaalde inrichtingsvrijheid genieten. Dit volgt uit artikel 2:2 van het Burgerlijk wetboek. In dat artikel staat immers dat dergelijke kerkgenootschappen “worden geregeerd door hun eigen statuut, voor zover dit niet in strijd is met de wet”. Hoewel er strijdigheden zijn met het arbeidsrecht, oordeelde de Hoge Raad dat de strijdigheid betrekking moet hebben op rechten die een fundamenteel belang beschermen. Volgens de Hoge Raad moet het dan ook geval per geval bekeken worden en moet daarbij worden nagegaan of de afwijking van het arbeidsrecht al dan niet kan worden aanvaard.

In dit geval oordeelde de Hoge Raad dat de ontslagregeling van de NGK niet op zo’n manier afwijkt dat er fundamentele belangen worden geschonden. Hierdoor primeert de ontslagregeling van de NGK op de arbeidsrechtelijke regels. Maar had de ontslagen predikant volgens de kerkregels geen recht gehad op een ontslagvergoeding, zou de Hoge Raad waarschijnlijk anders hebben beslist.

Uiteindelijk werd de eerdere uitspraak van het gerechtshof vernietigd en werd de zaak naar het gerechtshof ’s-Hertogenbosch doorverwezen. Hier moet men nu opnieuw een uitspraak doen, rekening houdende met de ontslagregeling van de NGK.