Een (on)succesvol beroep op overmacht betekent een wereld van verschil

Overmacht is een juridische term die wordt gebruikt wanneer een partij zich beroept op onvoorziene omstandigheden waardoor deze zijn verplichtingen niet kan nakomen. Het kan een belangrijke uitweg bieden voor ondernemers en particulieren die door externe factoren tijdelijk niet aan hun contractuele verplichtingen kunnen voldoen. Een succesvol beroep op overmacht biedt bescherming tegen aansprakelijkheid, mits de onvoorziene situatie buiten de schuld en invloed van de betrokken partij ligt. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij natuurrampen, oorlog of andere ernstige situaties.

Rechter zal overmacht beoordelen

De rechter hanteert een strikte maatstaf bij het beoordelen van overmacht. De kernvraag is of de situatie daadwerkelijk buiten de macht van de betrokken partij ligt en of die partij redelijkerwijs alles heeft gedaan om aan de verplichtingen te voldoen. Hierbij wordt niet alleen gekeken naar de omstandigheden zelf, maar ook naar de mogelijkheid om die omstandigheden te vermijden. Rechters zullen ook onderzoeken of de betreffende partij wellicht al vóór het optreden van de belemmerende situatie had kunnen anticiperen op mogelijke problemen. Dat rechters streng zijn, blijkt uit twee praktijkvoorbeelden die we hieronder geven.

Niet kunnen openen van bankrekening: geen overmacht

In een recente zaak (ECLI:NL:RBROT:2024:9793) waarin de huurder van een bedrijfsruimte zich op overmacht beroept, wijst de rechter dit af. De huurder had betalingsachterstanden opgelopen en voerde aan dat het niet mogelijk was om het geld over te maken vanuit Libië, vanwege de geldende EU-sancties. De huurder stelde dat zij geen bankrekening kon openen in Nederland en het geld vaststond op haar rekening in Libië. De rechter oordeelde echter dat het aan de huurder is om ervoor te zorgen dat de financiële verplichtingen kunnen worden nagekomen. Het niet kunnen openen van een bankrekening wordt beschouwd als een risico dat voor rekening van de huurder komt. Hierdoor kon de huurder zich niet succesvol beroepen op overmacht.

Geen overmacht bij stakende uitzendkrachten

Een ander voorbeeld waarbij het beroep op overmacht werd afgewezen, komt uit een zaak (ECLI:NL:GHARL:2016:7556) waarin een uitzendbureau geen werkende uitzendkrachten meer kon leveren aan een vleeshandel. Dit was het geval van een staking onder de uitzendkrachten. De staking werd veroorzaakt door onrust, nadat de uitzendkrachten hoorden over de plannen van de vleeshandel om duurdere krachten uit te faseren. De rechter oordeelde dat het uitzendbureau zelf verantwoordelijk was voor de onrust, aangezien het de uitzendkrachten te vroeg op de hoogte had gebracht van de mogelijke veranderingen bij de vleeshandel. Omdat het uitzendbureau zelf de onrust had aangewakkerd, was er volgens de rechter geen sprake van overmacht. Daarom moest het bureau alsnog aan zijn leveringsverplichtingen voldoen.

Succesvol een beroep doen op overmacht

Hoewel overmacht in bepaalde gevallen dus een uitweg kan bieden, laat de rechtspraak zien dat het beroep hierop niet snel wordt gehonoreerd. Een mogelijke oplossing voor bedrijven die willen anticiperen op onvoorziene omstandigheden, is het opnemen van een force majeure-beding in hun contracten. Dit beding kan specifiek omschrijven onder welke omstandigheden een partij zich op overmacht kan beroepen, zoals bij een pandemie, oorlog of andere extreme situaties. Het opstellen van zo’n beding biedt duidelijkheid voor beide partijen en kan een ondernemer beschermen tegen onverwachte risico’s. Het blijft echter cruciaal om ook met dit beding alert te blijven en maatregelen te treffen waar dat mogelijk is.