Wie is de maker van auteursrechtelijk beschermde content?

Op je website of in je brochure mag je niet zomaar wat aanvangen met content. De basis van het auteursrecht is dat dit recht een uitsluitend recht is dat toebehoort aan de maker van een werk. Dat is ook zo opgenomen in artikel 1 Auteurswet. Als je wat wil doen met dat werk, heb je eerst de toestemming van de maker nodig. De maker kan weigeren, kan gratis zijn toestemming verlenen of kan dat tegen betaling doen. De maker kan ook allerlei voorwaarden en beperkingen aan zijn toestemming koppelen. Er is dan sprake van een licentieovereenkomst.

De mens als maker van content

Wie de maker is en dus het recht op een werk bezit, is soms voer voor discussie. Een mens kan in ieder geval de maker zijn. Maar kan een dier dat ook? Die vraag werd eerder gesteld tijdens het zogeheten Monkey selfie copyright dispute, een geschil dat via verschillende rechtbanken en organisaties verliep en dat tot 2018 aansleepte.

Monkey selfie copyright dispute: kan een dier de maker van content zijn?

In 2011 was de Britse fotograaf David Slater aan de slag op Sulawesi, een Indonesisch eiland. Ineens jatte een zwarte makaak een van zijn camera’s en maakte hij een aantal selfies. Later werd de foto door Wikimedia gepubliceerd. Wikimedia publiceert alleen foto’s die tot het publieke domein behoren en die vrij te gebruiken zijn, bijvoorbeeld omdat de fotograaf ze doneerde of omdat de rechten op de foto zijn vervallen. David Slater verzette zich tegen het gebruik van “zijn foto” en trok naar de rechtbank.

Hierbij dienden verschillende rechters verschillende niet eerder gestelde vragen over het auteursrecht te beantwoorden. Volgens de rechter was David in ieder geval niet de maker van de foto, omdat hij niet op de knop had gedrukt. Om content te maken, moet er een vorm van menselijke arbeid aan te pas komen. En dat was hier niet het geval.

In 2015 startte de dierenrechtenorganisatie PETA een zaak. Zij wilden aantonen dat de aap Naruto de maker van de foto is. Daarmee wilde PETA niet alleen een juridisch precedent scheppen, maar ook extra inkomsten aanboren. Tegelijkertijd vroeg het namelijk aan de rechter om PETA aan te wijzen als beheerder van het vermogen van de aap en dus van zijn inkomsten. De rechter oordeelde dat een aap geen auteursrechthebbende kan zijn, maar PETA ging in beroep. Uiteindelijk werd er een schikking getroffen waarin iedereen zich kon vinden. Men kwam overeen dat Slater als auteursrechthebbende 75% van de inkomsten zou ontvangen en dat 25% van de inkomsten naar PETA zou doorstromen.

Een menselijke maker of verschillende makers

In ieder geval toont deze zaak iets belangrijks aan: de maker is in principe een mens. Het is een mens die voor de scheppende arbeid zorgt en die de creatieve keuzes maakt. Die keuzes en die arbeid laat hij niet over aan een zwarte makaak, een grijze olifant of een rode panda, maar hij doet het helemaal zelf.

In de wetgeving vertrekt men daarbij van een individuele maker, maar er kan ook sprake zijn van meerdere makers. Mensen kunnen nu eenmaal samenwerken om content te maken. Als mensen dan samen over het auteursrecht beschikken, moeten ze er ook samen afspraken over maken. Als ze iets met het werk willen doen, moeten ze namelijk over elkaars toestemming beschikken. Om problemen te voorkomen, worden deze toestemmingen meestal vooraf op papier gezet. Zo zal de uitgever van een gedichtenboek vooraf de toestemming hebben van de dichters om het boek uit te geven en zal er vooraf een inkomstenverdeelsleutel worden opgesteld.

De maker die niks heeft gemaakt en de maker die niet bestaat

Het komt ook voor dat de maker niet de persoon is die de scheppende arbeid heeft verricht of de creatieve keuzes heeft gemaakt. Er is dan sprake van een fictieve maker, iemand die gelijkgesteld wordt aan de maker en die zelf niks heeft uitgevoerd. Dat is bijvoorbeeld het geval voor een opdrachtgever die iemand anders het werk laat maken tegen betaling. De opdrachtgever is automatisch de maker als hij de creatieve keuzes heeft gemaakt en het werk heeft uitbesteed, waarbij alleen de scheppende arbeid door de opdrachtnemer is uitgevoerd. In de praktijk levert dit vaak voer voor discussie op. Daarom is het aan te raden om hier vooraf duidelijke afspraken over te maken in een overeenkomst van opdracht.

Op soortgelijke manieren kunnen ook rechtspersonen de makers van een werk zijn. Een aap kan dus niet de maker van een werk zijn, maar een rechtspersoon – een juridische fictie die alleen op papier bestaat – kan dat wel. Ook werkgevers, al dan niet in de vorm van een rechtspersoon, kunnen de fictieve maker van een werk zijn. De voorwaarde is wel dat het werk van de werknemer onder de gebruikelijke werkzaamheden valt en tot het takenpakket van de werknemer behoort. Bij stagiairs levert dat al eens discussies op, omdat een stagiair in principe geen werknemer is. Als een stagiair werken maakt voor de stageverlener, is het belangrijk om hier in de stageovereenkomst afspraken over op te nemen.

Overdracht van het auteursrecht

Hoewel het de (fictieve) maker is die bij aanvang het auteursrecht heeft, blijft het auteursrecht niet eeuwig van hem. Zeventig jaar na het overlijden van de maker gaat het auteursrecht bijvoorbeeld verloren. In de tussentijd gaat het over op de erfgenamen van de auteursrechthebbende.

Zo’n overdracht kan ook op een andere manier gebeuren. Men kan bijvoorbeeld het auteursrecht op een werk verkopen of schenken. Iemand anders die niet de maker is en ook helemaal niet bij de totstandkoming van het werk betrokken is, heeft dan de exploitatierechten. Aan een aap kan je het auteursrecht overigens niet verkopen of schenken, een aap heeft geen vermogen.